OKB, yineleyici obsesyonlar (istemsiz, rahatsız edici düşünce/imageler/itkiler) ve bunlara eşlik eden kompulsiyonlar (anksiyeteyi azaltmak için yapılan törensel davranışlar ya da zihinsel eylemler) ile giden, çoğu zaman süreğen seyirli bir ruhsal bozukluktur. Belirtiler genellikle benliğe yabancı (kişi bunların saçma/aşırı olduğunu bilir) ve zaman kaybına neden olacak ölçüde yoğun olabilir; iş-okul performansı, sosyal ilişkiler ve günlük yaşam ciddi biçimde etkilenir.
OKB Nasıl Anlaşılır? (Belirti Profilleri)
Araştırmalarda OKB belirtileri sık görülen kümeler hâlinde toplanır:
- Bulaşma/kirlenme obsesyonları + yıkama/temizleme kompulsiyonları: Mikrop, idrar/dışkı, “pislik bulaşırsa hasta olurum” düşünceleri; tekrar tekrar el-vücut yıkama, uzun banyolar, yüzeyleri aşırı silme, çamaşırları defalarca yıkama.
- Kuşku obsesyonları + kontrol kompulsiyonları: “Ocağı kapattım mı, kapıyı kilitledim mi, ütü fişte mi?” düşünceleri; defalarca kontrol etme, eve geri dönme.
- Simetri-düzen ve “tam olmalı” obsesyonları + yerleştirme/sayma/tekrarlama kompulsiyonları: Eşyaların “tam hizalı” olmasına çalışma, belirli sayıları tamamlama, kapıdan “doğru sayıda” girip çıkma.
- Zarar verme/saldırganlık/cinsel/dinsel içerikli istenmeyen düşünceler: Sevdiğine zarar verme, uygunsuz cinsel/dinsel imgeler; zihinsel kompulsiyonlar (dua okuma, sayı sayma, sessizce sözler tekrar etme) ile “nötralize” etmeye çalışma.
- Biriktirme (hoarding) kompulsiyonu: Değersiz nesneleri atamama; yaşam alanının daralması, hijyen ve güvenlik riskleri.
- Obsesyonel yavaşlık: Her işin “mükemmel/ritüele uygun” yapılması nedeniyle etkinliklerin saatler sürmesi.
İçgörü değişkendir: Birçok hasta belirtilerinin aşırı olduğunun farkındadır; bir kısmında içgörü azalmış hatta yok olabilir (özellikle biriktirme alt tipinde).
Ne Zaman OKB Düşünmeliyiz?
- Takıntı/zorlantılar günde ≥1 saatinizi alıyorsa,
- Belirgin anksiyete/sıkıntı yaratıyor ve kaçınmaya yol açıyorsa,
- İş, okul, ilişkiler, özbakım gibi alanlarda işlev kaybı oluşuyorsa,
- Belirtiler başka bir bozuklukla (örn. psikotik bozukluk, Otizm spektrum, beden dismorfik bozukluk, yeme bozuklukları) daha iyi açıklanmıyorsa, klinik değerlendirmesi gerekir.
DSM-5’e Göre Tanı Özeti
- Obsesyon: İstemsiz, yineleyici, sıkıntı verici düşünce/itki/imge; kişi bunları bastırmaya ya da zihinsel/davranışsal ritüellerle etkisizleştirmeye çalışır.
- Kompulsiyon: Katı kurallara göre tekrarlanan davranış/zihinsel eylem; anksiyeteyi azaltmak veya korkulan olayı önlemek için yapılır; gerçekçi bağ yoktur ya da aşırıdır.
- Zaman alır (≥1 saat/gün) veya belirgin sıkıntı/işlev kaybı yapar.
- Madde/sağlık durumuna bağlı değildir, başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanmaz.
Kimlerde, Ne Zaman Başlar?
- Yaşam boyu yaygınlık kadınlarda %0,9–3,4, erkeklerde %0,5–2,5 civarındadır.
- Başlangıç çoğunlukla geç ergenlik/erken erişkinlik (20’lerin başı).
- Erken başlangıç (çoğu erkek): tik bozuklukları, öğrenme güçlükleri, daha şiddetli seyir ve tedaviye daha zayıf yanıt ile ilişkilidir.
- Gebelik/doğum sonrası dönemde alevlenme sık görülebilir.
Nedenleri (Biyopsikososyal Çerçeve)
- Nörobiyoloji: Kortiko-striato-talamik devrelerde hiperaktivite; serotonerjik ve glutamaterjik aktarım değişiklikleri.
- Bilişsel-davranışçı model: Tehdit ve sorumluluğu abartan yanlı değerlendirmeler, “düşünce-eylem kaynaşması”, kesinlik/mükemmeliyetçilik; kaçınma ve ritüeller kısa vadede anksiyeteyi azaltır, öğrenme yoluyla belirtiler pekiştirilir.
- Genetik/ailesel yatkınlık ve çevresel tetikleyiciler (stres, kayıp, perinatal değişimler).
Seyir ve Eş Tanılar
- Seyir çoğu kez dalgalı-süreğen; tam remisyonlar daha nadir.
- Depresyon, anksiyete bozuklukları, tik/Tourette, yeme bozuklukları, beden dismorfik bozukluk sık eşlik eder.
- Tedavi edilmezse işlev kaybı zaman içinde artabilir.
Tedavi: Ne İşe Yarar?
OKB tedavi edilebilir. En güçlü kanıt iki ana başlıkta toplanır:
1) Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT) – Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP)
- Altın standart yaklaşımdır.
- Kişi, korktuğu uyaranlara (kirli kapı kolu, simetri bozulması, “yanlış sayıda” dokunma vb.) kademeli olarak maruz bırakılır; ritüel yapmama (tepki önleme) pratiğiyle anksiyetenin kendiliğinden azaldığı öğrenilir.
- Zihinsel kompulsiyonlar ve gizli kaçınmalar özel protokollerle hedeflenir (örn. düşünceyi “olumlamak” yerine bilişsel mesafe teknikleri).
- Ortalama 12–20 seans (vakaya göre daha uzun/kısa), ev ödevleri ve nüks önleme planı ile.
2) Farmakoterapi
- SSRI’lar (sertralin, essitalopram, fluoksetin, fluvoksamin, paroksetin) ve klomipramin (TSA) etkilidir.
- OKB’de genelde daha yüksek dozlar ve daha uzun süre gerekir (en az 12 haftalık uygun doz denemesi).
- Kısmi yanıtta: ajan değiştirme, kombinasyon/augmentasyon (örn. düşük doz atipik antipsikotik ekleme) düşünülebilir.
- Nüks riskine karşı idame tedavisi ve ERP ile nüks önleme önemlidir.
Tercih ne olmalı? Orta-ağır OKB’de ERP + SSRI kombinasyonu en yüksek yararı sağlar. Hafif-orta şiddette ERP tek başına da yeterli olabilir.
Evde Yapabilecekleriniz (Klinik Tedaviyi Destekler)
- Ritüel süresini her gün %10 azaltma hedefi koyun; başarıyı küçük adımlarla pekiştirin.
- “Sıfır kaçınma” yerine kademeli yaklaşma: Kirli-nötr hiyerarşi listesi hazırlayın.
- Yakınlar için “ritüele katılmama” ilkesi: Sevdiklerinizin “temizleme/denetleme” ritüellerine eşlik etmeyin, güvence vermeyi sınırlayın.
- Uyku-egzersiz-beslenme üçlüsünü düzenleyin; kafein/nikotin aşırılığından kaçının.
- Stres yönetimi ve zaman planlama (ritüellere ayrılan zamanı “kısmi aç bırakma”).
Uyarı: Bu öneriler terapi yerine geçmez; en yüksek fayda uzman eşliğinde ERP/BDT ile sağlanır.
Ne Zaman Yardım Almalıyım?
- Belirtiler ≥1 saat/gün sürüyor,
- Kaçınma ve işlev kaybı artıyor,
- Depresyon, intihar düşünceleri, yeme bozukluğu, alkol/madde kullanımı eşlik ediyorsa, gecikmeden profesyonel destek alın.
Klinik Bilgi ve Randevu
Psikiyatrist Dr. Turan Çetin, Obsesif-Kompulsif Bozukluk (halk arasında “takıntı hastalığı/vesvese”) tedavisinde uzun yıllara dayanan deneyim ve çok sayıda başarılı vaka ile Kadıköy Suadiye Bağdat Caddesi’ndeki kliniğinde hizmet vermektedir. Değerlendirme seansında belirti haritanız, tetikleyicileriniz ve ritüel döngüleriniz çıkarılır; kişiye özel ERP protokolü ve gerekirse farmakoterapi planlanır. Nüks riskini azaltmak için izlem ve bakım planı birlikte oluşturulur.
